Niepowodzenia szkolne

Przyczyny , istota, rodzaje, niepowodzeń dydaktycznych.

Sposoby zapobiegania i przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym.

Uwarunkowania niepowodzeń szkolnych.

Syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych .

Kielce 2018/2019

Zagadnienie sukcesów i niepowodzeń szkolnych od wielu lat skupia na sobie uwagę pedagogów, psychologów, rodziców i samych uczniów. Jest to problem ogromnie złożony, gdyż zależy od wielu czynników wzajemnie ze sobą powiązanych. Wraz z pójściem dziecka do szkoły rodzą się jego pierwsze problemy. Wszystkim rodzicom zależy by ich dzieci, dobrze się uczyły, odnosiły sukcesy w rożnych etapach edukacji, tzn. najpierw w klasach początkowych i starszych szkoły podstawowej, następnie w gimnazjum, a później w wybranej szkole średniej a nawet na wyższych uczelniach. Edukacja na etapie początkowym ma szczególne znaczenie, gdyż wpływa na dalsze postępy uczniów w klasach wyższych. Ważna jest więc troska o zapewnienie dzieciom powodzenia w nauce od pierwszych dni pobytu w szkole.

Każde dziecko tak jak każda rodzina, jest inne. Wielu dzieciom osiągniecie zadawalających wyników w nauce przychodzi z łatwością i bez większego wysiłku opanowują kolejne partie materiału nauczania. Są też takie, które muszą poświęcić nauce wiele czasu, aby uzyskać przeciętne oceny. W każdej klasie może się znaleźć grupa uczniów borykających się z różnymi niepowodzeniami szkolnymi.

Czym są  niepowodzenia szkolne?

 Wielu autorów pisze o niepowodzeniach szkolnych, jest wiele definicji i ujęć tego pojęcia. Chciałabym przedstawić trzy najbardziej oddające istotę tego pojęcia. Jak twierdzi W. Okoń niepowodzenia szkolne  to proces pojawiania się braków w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach  uczniów oraz negatywnego stosunku młodzieży wobec tych wymagań. C. Kupisiewicz definiuje niepowodzenia szkolne jako rozbieżność między wiadomościami, umiejętnościami i nawykami opanowanymi przez uczniów a materiałem, jaki zgodnie z założeniami  powinni poznać w zakresie  poszczególnych przedmiotów.  J. Konopnicki uważa, że pojecie niepowodzenia i sukcesu w nauce szkolnej trzeba rozpatrywać łącznie, zwracając uwagę, gdzie kończy się powodzenie rozpoczyna porażka i odwrotnie. Jest więc procesem trwającym dłużej niż krócej, zaczynającym się w momencie nikomu nieznanym, ale na pewno przełomowym dla życia dziecka i często kończącym się drugorocznością. (E. M. Skorek 2004).

Rodzaje niepowodzeń szkolnych:

W swojej typologii W. Okoń wyróżnia niepowodzenia jawne i ukryte. O niepowodzeniach jawnych mówi się zazwyczaj wówczas, gdy braki w wiadomościach i umiejętnościach ucznia zostały przez szkołę dostrzeżone. Jego konsekwencją są słabe stopnie oraz powtarzanie klas, jest to zjawisko drugoroczności. Polega na pozostawieniu ucznia w tej samej klasie w ciągu dwu lub więcej lat. Można również zaobserwować zjawisko całkowitego przerwania nauki szkolnej przed ukończeniem szkoły. Jest to zjawisko zwane odsiewem szkolnym.

O niepowodzeniu ukrytym mówimy wtedy, gdy braki w wiadomościach i umiejętnościach nie znajduje odzwierciedlenia w złych ocenach. Niezgodność pomiędzy poziomem rzeczywistych osiągnięć ucznia a jakością ocen często bywa spowodowana zwykłym przeoczenie nauczyciela. Nie ujawnienie w ciągu dłuższego czasu braków szkolnych stanowi poważne zagrożenia dla kariery szkolnej dziecka (Edukacja i Dialog 2001).

W. Okoń pisze o niepowodzeniach lepiej czy gorzej ukrytych, w większym lub mniejszym stopniu hamujących aktywność uczniów. Zdaniem autora pełnowartościowy udział  w procesie dydaktycznym  wymaga nie tylko odpowiednich wiadomości i sprawności, lecz także rozwiniętych zdolności poznawczych, właściwej aktywności i samodzielności, jak również zainteresowania pracą szkolną (W. Okoń  2003)

Uwarunkowania niepowodzeń szkolnych:

Powodzenie szkolne jest uwarunkowane przez wiele czynników, do najważniejszych z nich należy:

- szkoła i nauczyciel,

- sam uczeń a także,

- warunki społeczne pracy szkolnej i narzędzia jej  działalności.

Pierwszym czynnikiem jest szkoła. Mówiąc o szkole mamy na myśli  nauczycieli metody i środki, którymi się posługują. Wyniki pracy nauczyciela zależą od jego cech wewnętrznych takich jak: przygotowanie (dobre czy złe), doświadczenie życiowe (skromne lub bogate), zdolności (mniejszych lub większych) a także cechy osobowościowe, postawy oraz jakże ważne zamiłowanie do pracy nauczycielskiej. Oprócz czynników wewnętrznych nauczyciela określony wpływ na powodzenia szkolne mają też czynniki zewnętrzne np. warunki materialne, pozycja społeczna nauczyciela, jego autorytet, warunki życia osobistego na tle środowiska oraz czy to życie jest mniej czy bardziej szczęśliwe. (Edukacja i Dialog 2001). Wszystkie te cechy mają istotny wpływ na wyniki pracy nauczyciela.

Narzędzie pracy to programy nauczania i podręczniki, które bardzo często są  niedoskonałe, źródłem słabych wyników w nauce są  zwykle pewne błędy w doborze treści i metod nauczania. Jeśli zadania stawiane dziecku są zbyt trudne albo zbyt łatwe, proces uczenia się może ulec zakłóceniom. 

W szkole wykorzystuje się  bogactwo metod oddziaływania i wpływania na uczniów a zarazem te wszystkie podstawowe elementy nauki i sztuki, techniki życia społecznego, które składają się na doświadczenie (W. Okoń 2003). Nauczyciel ma do wykorzystania zasób środków w postaci słowa pisanego, mówionego, drukowanego. Od jego osoby zależy ich użycie oraz wykorzystanie tak, aby przekazać wiedzę w sposób docierający do ucznia.

Drugim czynnikiem, od którego zależą osiągnięcia, jest sam uczeń. Patrząc na jego osobę jako na przedmiot oddziaływania wychowawczego w grę wchodzą takie czynniki jak jego dojrzałość do nauki na danym szczeblu szkoły, stan zdrowia, wyposażenie dziedziczne i nabyte w postaci zmysłów, plastyczności umysłu, określonego temperamentu, jego rozwój ogólny, na który składa się zdobyta wiedza, doświadczenie, życie uczuciowe. Do powyższych czynników należy dołączyć rozwijanie aktywności ucznia, jego samodzielności, dociekliwości, postawy twórczej, wytrwałości w dążeniu do celu, ukierunkowanie zainteresowań i zamiłowań oraz nastawienie na samokształcenie (W. Okoń 2003).

Trzecim czynnikiem wpływającym na pracę kształtująco - wychowawczą są  warunki społeczne na terenie szkoły i domu. Mowa tu o atmosferze panującej w szkole,  współdziałanie grona pedagogicznego, ogólna organizacja życia szkoły, funkcjonowanie samorządu uczniowskiego i stowarzyszeń uczniowskich,  zajęcia pozalekcyjne, udział szkoły w życiu środowiska (W. Okoń 2003).

W odniesieniu zaś do warunków domowych istotne są takie czynniki jak:

- sytuacja materialna rodziny,

- praca uczniów w gospodarstwie domowym,

- warunki związane z odrabianiem pracy domowej,

- liczebność rodzeństwa, atmosfera w domu,

- poziom świadomości wychowawczej rodziców,

- współpraca rodziców lub opiekunów ucznia ze szkołą,

-  poziom kulturalno - moralny życia domowego.

Przyczyny niepowodzeń szkolnych:

Wielu badaczy skłania się ku podziałowi niepowodzeń szkolnych ze względu na ich przyczyny, inni opierają się na objawach zjawiska. Zdaniem J. Konopnickiego „prawie zawsze  istnieje równolegle wiele przyczyn niepowodzenia w nauce i są one ze sobą bardzo ściśle powiązane”. Zapoznając się z różnymi typologiami i podziałami różnych autorów najbardziej znaną klasyfikacją jest podział Czesława Kupisiewicza obejmujący trzy kompleksy przyczyn społeczno - ekonomicznych, biopsychicznych i pedagogicznych.

Społeczno - ekonomiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych:

Autor wskazuje tu na całokształt tych względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci i młodzieży zarówno w środowisku rodzinnym, jak i pozaszkolnym.  Do tych czynników zalicza :

- złe warunki materialne i mieszkaniowe,

- rozpad struktury rodziny,

- niski poziom intelektualny rodziców,

- niewłaściwą postawę rodziców wobec dziecka,

- brak zrozumienia i zaspokojenia potrzeb dziecka.

Bardzo ważnym czynnikiem powodzenia w nauce jest atmosfera w rodzinie. Uczeń u którego w domu panuje przykra, konfliktowa atmosfera, któremu rodzina nie zapewnia poczucia bezpieczeństwa ma duże trudności w osiąganiu pozytywnych  wyników w nauce.  Dziecko takie nie jest w stanie pracować na lekcji, gdyż  cała jego energia psychiczna jest skierowana na przeżycia związane z sytuacją w domu. Uczniowie z rodzin rozbitych, alkoholików osiągają słabsze wyniki w nauce, często są znerwicowani i nadpobudliwi. Alkoholizm rodziców jest częstą przyczyną niepowodzeń uczniów w szkole, gdyż dzieci alkoholików nie mają zaspokojonych potrzeb psychofizycznych, a zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa (B. Łuczak 2000).

Zapewnienie dziecku optymalnych warunków rozwoju jedynie na tle materialnym czy zaopatrzenie dziecka w przybory, zapewnienia ciszy i  miejsca do odrabiania lekcji jest niewystarczające, ponieważ niejednokrotnie uczniowie wykazujący trudności w nauce pochodzą z rodzin o wysokim statusie materialnym (Wszystko dla szkoły 2012).

Dziecko najlepiej i chętniej uczy się wtedy, gdy  czuje się dobrze we własnym domu, w którym nie ma pospiechu, chaosu , nieporządku. Dobry dom, to taki gdzie dziecko czuje się kochane, bezpieczne, gdzie jest życzliwie traktowane, atmosfera jest wolna od napięć, a rodzice poświęcają mu swój czas.  Dzieci w młodszym wieku szkolnym uczą się dlatego, że rodzice cieszą się z ich dobrych stopni lub karzą ich za złe stopnie. Dzieci w tym wieku nie mają jeszcze wykształconej wewnętrznej motywacji na nabywania wiedzy, dlatego stosunek rodzica do nauki od najmłodszych lat kształtuje postawę dziecka  do nauki i szkoły.

Biopsychiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych

Zachowanie oraz rozwój fizyczny i psychiczny uzależniony jest nie tylko od oddziaływań wychowawczych, ale i od zadatków wrodzonych oraz od warunków, w jakich się one rozwijają. Do czynników biopsychicznych mających wpływ na efekty w edukacji należą:

- poziom inteligencji ucznia ,

- temperament,

- cechy charakteru,

- stan zdrowia,

- rozwój psychomotoryczny.

Większość uczniów przychodzących do szkoły wykazuje rozwój umysłowy prawidłowy, a znaczny procent dzieci rozwija się w tempie przyspieszonym. Jednak do szkoły trafiają też dzieci o obniżonym poziomie rozwoju. U tych dzieci rozwój intelektualny przebiega prawidłowy jednak przebiega nieharmonijnie. Dysharmonia może dotyczyć różnych sfer, np. rozwój fizyczny może być przyspieszony a umysłowy opóźniony.  Nierównomierność może zachodzić w obrębie rozwoju umysłowego, mówimy wtedy o fragmentarycznych deficytach rozwoju. Obejmują one: spostrzeganie wzrokowe, spostrzeganie słuchowe, zaburzenia lateralizacji oraz rozwój manualny i ruchowy (B. Łuczak 2000).

Kolejnym czynnikiem  wpływającym na osiąganie pozytywnych wyników nauce jest stan zdrowia. Dobry stan zdrowia umożliwia regularne uczęszczanie do szkoły. Uczeń który często opuszcza lekcje, zazwyczaj ma luki w materiale nauczania. Nawet najbardziej umiejętna  pomoc nie przyniesie takich korzyści jak bezpośredni udział ucznia w lekcji.  W domu uczeń opanowuje materiał w sposób mniej wszechstronny.

Dużą zależność postępów uczniów od cech charakteru stwierdza badacz Martin Tramer. Zwraca on uwagę  na fakt, że nieprzestrzeganie zasad higieny szkolnej oraz higieny psychicznej np. nadmierne obciążanie uczniów obowiązkami i pracami jest niejednokrotnie przyczyną niepowodzeń szkolnych. Źródłem braku postępów w nauce są występujące u dzieci zaburzenia nerwicowe. Ponadto istotną przyczyną niepowodzeń stanowią zaburzenia i braki  w funkcjonowaniu procesów poznawczych. Do najbardziej typowych zalicza się brak motywów uczenia się, powolne tempo myślenia, skłonność do powierzchownego uogólniania, niestałość uwagi w skutek nadmiernej pobudliwości psychoruchowej lub przeżywania stanów depresyjno-lękowych, szybkie męczenie się wykonywaną pracą. Prawie wszyscy autorzy rozpatrują biopsychiczne uwarunkowania niepowodzeń na tle i w związku z innymi rodzajami przyczyn (C. Kupisiewicz 2002)

Pedagogiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych

Cz. Kupisiewicz wyróżnił trzy główne przyczyny problemów dydaktycznych uczniów:

I. Przyczyny związane z nieodpowiednimi „zewnętrznymi” warunkami pracy dydaktycznej nauczyciela. Są to:

- różnorakie braki systemy szkolnego,

- nieprzystosowanie programów nauczania do możliwości ucznia, mała indywidualizacja pracy z uczniem, nieliczenie się z potrzebami ucznia,

- nieodpowiednie podręczniki szkolne,

- niedostateczne wyposażenie szkół w pomoce dydaktyczne,

- trudne warunki organizacyjne pracy szkół.

II. Przyczyny , które wiążą się z dydaktyczną działalnością nauczyciela:

- błędy oraz usterki metodyczne i wychowawcze wynikające z niedostatecznej znajomości ucznia,

- błędy wynikające z braku dostatecznej opieki nad uczniami mającymi trudności w nauce,

- brak właściwego przygotowania się do lekcji, zaniedbywanie samokształcenia i podnoszenia kwalifikacji,

- brak trafnej diagnozy rozwoju psychomotorycznego,

- nieznajomość środowiska rodzinnego uczniów, brak współpracy miedzy rodzicami a szkołą,

- nieprawidłowości w organizacji lekcji, niewłaściwe metody i formy pracy,

- słaba kontrola i ocena przyswojonych wiadomości i umiejętności,

- słabe wykorzystanie wiedzy w praktyce (wiadomości nie przydatne w praktyce),

III. Przyczyny związane z wadliwą pracą ucznia - niechęć do nauki, lenistwo, lekceważenie obowiązków szkolnych, nie zgłaszanie pomysłów na lekcjach, brak wyboru zadań lekcyjnych, wyboru partnera do współpracy  (E.M. Skorek 2004).

Nauczyciel ma duży wpływ na postępy swoich uczniów, dlatego ważna jest jego osobowość oraz kompetencje dydaktyczno- wychowawcze. Musi być dobrze przygotowany do pracy  i mieć odpowiednie warunki do wypełniania swoich zadań. Podstawowe znaczenie ma dobra interakcja między nauczycielem a dzieckiem. Aby pozyskać uczniów, wzbudzić ich zaufanie, właściwe motywacje i chęć do systematycznej nauki, niezbędne jest wytworzenie pozytywnych relacji między nimi a pedagogiem. Bardzo ważne jest otwarte i szczere komunikowanie się, to od nauczyciela zależy jak będzie ono wyglądało w klasie i wpływało na skuteczność nauczania (B. Łuczak 2000)

Nauczyciel powinien akceptować każdego ucznia, szanować jego godność osobistą rozpoznawać potrzeby indywidualnie. Dzieci są szczególnie wrażliwe na mowę ciała i związany z nim uśmiech, wypowiedzi, ton głosu, mimikę,  podejście do dziecka. To w jaki sposób nauczyciel komunikuje się z dziećmi i jaką stwarza atmosferę zależy obraz klasy, poczucie bezpieczeństwa dzieci, a tym samym będzie wpływało na skuteczność procesu nauczania. Jest to szczególnie ważne w klasach początkowych ze względu na dużą plastyczność psychiczną i podatność na oddziaływania pedagogiczne dzieci w tym okresie, a osiągane wyniki w tym czasie decydują o dalszej drodze szkolnej dziecka.

Sposoby zapobiegania i przeciwdziałania:

Do podstawowych sposobów przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym należą:

a) profilaktyka pedagogiczna - zapobieganie powstawaniu luk, zaległości w materiale, odpowiednie nauczanie i organizacja pracy na lekcji, właściwy dobór metod i form pracy;

b) diagnoza pedagogiczna – wczesne wykrywanie luki zaległości, wnikliwa obserwacja i dobre poznanie ucznia;

c) terapia pedagogiczna - likwidowanie zaległości w nauce, praca indywidualna z uczniem, dodatkowe nauczanie na zajęciach wyrównawczych (B. Łuczak 2000).

W celu przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym oraz zapobieganiu pogłębiania się już istniejących należy zastosować zabiegi terapeutyczne, stymulacyjno – kompensacyjne i korektywne. Należy w tym celu:

- nawiązać ścisłą współpracę między nauczycielem a rodzicem ucznia,

- ustalić wspólne zasady postępowania,

- w jak największym stopniu zastąpić zadania odtwórcze stawiane uczniom - zadaniami wymagającymi twórczych postaw i zachowań,

- prowadzić indywidualną i zespołową pracę korektywno - wyrównawczą,

- realizować dodatkowe godziny pracy z uczniami mającymi trudności z opanowaniem określonych partii materiału,

- przydzielać zadania wg. możliwości uczniów,

- racjonalnie obciążać przemyślaną pracą domową,

- stosować na lekcjach techniczne środki dydaktyczne,

- najwłaściwiej i najatrakcyjniej dobierać metody pracy dostosowane do wieku uczniów i możliwości szkoły,

- stopniowo i konsekwentnie zmieniać style kierowania wychowawczego w szkole – wprowadzać styl partnerski ( Edukacja i Dialog 2001).

Mówiąc o zapobieganiu i przeciwdziałaniu niepowodzeniom szkolnym nie sposób pominąć tu terapeutycznej działalności i pomocy poradni psychologiczno - pedagogicznej na rzecz dziecka. Nie zawsze nauczyciel prowadzący klasę posiada umiejętności diagnostyczne w danym obszarze zaburzenia. Poradnia jest instytucją, z którą szkoła powinna ściśle współpracować z uwagi na to, że specjaliści z poradni posiadają narzędzia i umiejętności, aby postawić dziecku trafną diagnozę czyli opinie o stanie fizyczno- zdrowotnym, intelektualnym i społeczno - moralnym dziecka. Wskazówki oraz zalecenia zawarte w opinii będą bazą dla nauczyciela aby mógł rozpocząć właściwy proces terapeutyczny oraz naprawczy. Właściwa i dobra diagnoza – czyli taka, która „ukazuje nie tylko braki dziecka, ale również jego mocne strony pozwalające tak organizować pomoc, aby zapewnić mu sukces”, pozwoli rozpoznać nie tylko objawy, ale i przyczyny tych braków. Jak mówi W. Pilecka jest „indywidualnym przepisem” terapeutycznego postępowania.

Syndrom nieadekwatnych osiągnięć  szkolnych

Miliony dzieci zdolnych do uczenia się przeciętnie,  ponadprzeciętnie czy wybitnie uzdolnionych, po prostu nie osiągają wyników odpowiednich do swoich możliwości. Te dzieci cierpią na Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć. Ich prawdziwe możliwości są oczywiste dla ich rodziców jak i nauczycieli, dzieci mogą być bardzo twórcze, rozwinięte werbalnie, pomimo swych uzdolnień nie radzą sobie w szkole. Tacy uczniowie są w każdej klasie i w wielu rodzinach (S. Rimm 1994).

Nie ma żadnych wrodzonych czynników neurologicznych czy biologicznych wyjaśnień dla nieadekwatnych osiągnięć dzieci zdolnych. Nie można też znaleźć pojedynczej przyczyny dla wyjaśnienia tego zjawiska (S. Rimm 1994).

Zachowania charakterystyczne dla dzieci, które nie osiągają sukcesów szkolnych, kształtują się w środowisku rodzinnym we wczesnym dzieciństwie oraz w środowisku szkolnym.  W każdym dziecku można doszukać się innej etiologii,  jednak są pewne cechy wspólne dotyczące przyczyn niewykorzystywania możliwości uczniów.

 Analizując badania różnych autorów i badaczy zajmujących się zjawiskiem SNO można wyróżnić następujące przyczyny:

1. Przyczyny tkwiące w szkole:

- niezdyscyplinowana klasa - brak jasnych zasad, przestrzegania porządku, luźny styl prowadzenia lekcji lub zbyt surowe kierowanie klasą,

- klimat silnej rywalizacji w klasie -dziecko doświadczające ciągłej porażki łatwo wpada w złość, okazuje lekceważenie a następnie coraz mniej się stara i wreszcie wycofuje się,

- „etykietowanie uczniów”- modyfikuje nauczycielskie zachowania wobec ucznia, ma negatywny wpływ na jego osiągnięcia i samoocenę

- „niedopieszczone dziecko”, „nadopiekuńczy nauczyciel”- uczniowie domagający się uwagi mogą to robić prezentując negatywne zachowania;

- „szkoła jest nudna”- nuda w interpretacji dziecka oznacza zwykle trudności w opanowaniu materiału, rzadko oznacza, że jest zbyt łatwa (S. Rimm 1994);

- nieefektywne metody nauczania szkole;

- nudne i słabe merytorycznie i metodycznie programy nauczania ;

- brak indywidualizacji kształcenia, nacisk na zewnętrzną ocenę i przesadna koncentracja uwagi na porażkach i błędach;

- brak elastyczności i sztywność w ocenianiu,

- brak właściwej diagnozy pedagogicznej.

2. Przyczyny tkwiące w samym uczniu:

- postrzeganie siebie negatywnie na tle rówieśników, poczucie braku ich akceptacji,

- niepodejmowanie wysiłku w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów,

- nieumiejętność okazywania i wyrażania swoich emocji,

-  nieumiejętność stawiania czoła w sytuacjach problemowych,

- niskie poczucie własnej wartości,

- nieadekwatne relacje interpersonalne i funkcjonowanie społeczne,

- brak determinacji i samozaparcia w dążeniu do celu, brak wytrwałości w działaniu,

- obawa przed niepowodzeniem - wybieranie zadań zbyt łatwych nie wpływających na rozwój,

- konflikt zainteresowań i hobby z obowiązującymi wymaganiami programowymi (B. Dyrda 2000).

3. Przyczyny tkwiące w rodzinie:

- zbyt wysokie lub zbyt niskie oczekiwania rodziców dotyczące osiągnięć- powoduje strach dziecka przed porażką i unikanie działania,

- pozytywne i negatywne modele do identyfikacji,

- zdezorganizowany dom-brak jasnych zasad i reguł postępowania w domu, nadmiar obowiązków, dodatkowe zajęcia pozalekcyjne,

- pasywno – agresywne wychowanie – zachowania uczniów typu „zapomniałem”, „nie wiem”, „nie mam zadania” kopiowane  z obserwacji zachowań rodziców,

- przepracowani rodzice – narzekający na pracę rodzic wzbudza niechęć do nauki dziecka,

- rozwiedzeni rodzice – rozbieżność w wymaganiach ojca i matki,

- skrzyżowana identyfikacja - dziewczynka identyfikuje się z ojcem, a chłopiec z matką „synek mamusi”, „córeczka tatusia”,

- rodzinny rytuały sabotażowe - walka miedzy rodzicami o dominację i współzawodnictwo o pozycje rodzica w rodzinie,

- uzależnianie dziecka - wychowywanie dziecka na człowieka uległego, biernego, pozbawionego inicjatywy, uzależnionego od rodziców , uczenie bezradności,

- dominacja dziecka w rodzinie - dziecko kieruje rodzicem, manipuluje, dobrze się czuje tylko tam, gdzie ma przewagę nad innymi, dziecko podejmuje aktywność wtedy, gdy ma możliwość wykazania się (S. Rimm 1994).

Dzieci z SNO „niedoceniani” nie wierzą, że mogą osiągnąć postawione sobie cele, nawet, gdyby wkładali w to więcej wysiłku. Brak sukcesów, nieumiejętność uczenia się, złe nawyki, dezorganizacja powodują brak poczucia kontroli nad własnymi osiągnięciami. Brak wiary w siebie, rezygnacja z wyzwań  i podejmowania wysiłku powoduje, że sami pozbawiają się możliwości budowania pewności siebie, ponieważ nie doświadczyli zależności między wysiłkiem a sukcesem.

Wiele z nich osiąga niezadowalające wyniki, nie z powodu złego wykonania zadania, ale z ogromnego napięcia i obaw, które towarzyszą im jeszcze przed podjęciem jakichkolwiek działań ( B. Dyrda 2000).

Wnioski końcowe:

Podsumowując, stwierdzam, że niepowodzenia szkolne są następstwem różnych przyczyn, które często się ze sobą przeplatają. Znaczący wpływ na powodzenie nauki ma proces dydaktyczno - wychowawczy, praca nauczyciela, jako pedagoga obserwującego i dobrze znającego swoich uczniów. Nauczyciel powinien być osobą, która otacza szczególną opieką uczniów słabszych nie zapominając o uczniach zdolnych, którzy również wymagają uwagi i dostosowania programu do ich potencjału.

O zapobieganiu i przeciwdziałaniu niepowodzeniom szkolnym należy mówić, jako o całości skupiającej pracę szkoły i nauczycieli, środowiska rodzinnego i rówieśniczego, jak i instytucji (pedagog, psycholog, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna).

Rodzice i nauczyciele mogą pomóc w wyleczeniu z SNO. Będą to robić skutecznie jeżeli poznają dogłębnie przyczyny i typowe wzorce zachowań charakteryzujący ten syndrom. Muszą nastawić się na współpracę oraz wykazać się cierpliwością i wyrozumiałością. Być może nie uda się usunąć wszystkich przyczyn, ale jeżeli uda im się wzbudzić potrzebę osiągnięć u dzieci, będzie to dużym krokiem w przód, aby dziecko „bez sukcesów” poczuło wewnętrzną motywację i radość z uczenia się bez ciągłych porażek.

Należy pamiętać, że najkorzystniejsze jest zapobieganie temu zjawisku już od najmłodszych lat szkolnych. Daje to szansę na wczesną, i pełną diagnozę, opracowanie takiej terapii pedagogicznej, która wykorzysta możliwości i potencjał dziecka i w efekcie doprowadzi do korekcji występujących u niego braków. Wszechstronna diagnoza i wczesna interwencja przyczyni się do polepszenia funkcjonowania dziecka w szkole, stworzy mu możliwość uzupełnienia braków, co za tym idzie powodzenia w dalszym kształceniu. 

Literatura:

1. Wincenty Okoń „ Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej” Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa 2003 r.

2. Bogumiła Łuczak „Niepowodzenia w nauce – przyczyny, skutki, zapobieganie” G&P Poznań 2000 r.

3. Ewa Małgorzata Skorek „ Terapia Pedagogiczna” Tom I „Impuls” Kraków 2004 r.

4. Czesław Kupisiewicz „ Dydaktyka ogólna” G&P Warszawa 2002 r.

5. Barbara Dyrda „Syndrom nieadekwatnych osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych - diagnoza i terapia” Impuls Kraków 2000 r.

6. Sylvia B. Rimm „Bariery szkolnej kariery – Dlaczego dzieci zdolne mają słabe stopnie?” WSiP Warszawa 1994 r.

7. Marzena Kowaluk „ Efektywność terapii pedagogicznej dzieci z trudnościami w uczeniu się” UMCS Lublin 2009 r.

Czasopisma:

1. „Edukacja i dialog”(Nr 9-10) /132-133/ 2001.

2.„Wszystko dla szkoły”- art. Źródła niepowodzeń szkolnych Nr 12/2012,

3. „Życie szkoły” - czasopismo dla nauczycieli nr 7/2012,

Opracowała: Ewa Długosz